Otizm Spektrum Bozukluğu olan çocukların oyun becerilerine yönelik yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi

Mehmet  İnce; Yıldıray  Kılıç; Hasan Hüseyin Yıldırım

doi:10.24130/eccdjecs.1967202372526

Yazarlar

Mehmet İnce Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi https://orcid.org/0000-0003-0849-9101
Yıldıray Kılıç Milli Eğitim Bakanlığı https://orcid.org/0000-0003-3795-8821
Hasan Hüseyin Yıldırım Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi https://orcid.org/0000-0001-5125-8069

Özet

Oyun, öğrenme, sosyalleşme, dil ve iletişimi teşvik ederek çocukların becerilerinin gelişimi için çok önemlidir. Ancak, Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) doğal oyun öğrenimini engeller ve ek destek gerektirir. Bu çalışma, OSB oyun müdahaleleri üzerine Türkiye'de yapılan lisansüstü tezleri yıl, yaş, cinsiyet, katılımcılar, yöntemler, etkinlik ve oyunun rolünü dikkate alarak incelemektedir. 2008-2023 yılları arasında yapılmış 20 tez (14 yüksek lisans, 6 doktora) nitel doküman analizi kullanılarak analiz edilmiştir. 11'i oyunu bir amaç, 7'si bir araç ve 2'si hem amaç hem araç olarak kullanmıştır. Çalışmalar çoğunlukla 1 ila 19 yaş arasındaki erkek katılımcıları kapsamıştır. Deneysel tasarımlar ağırlıktadır ve genellikle tek denekli araştırmalar şeklinde yürütülmüştür. Tüm oyun müdahalelerinin OSB'li bireyler için etkili olduğu görülmüştür. İnceleme, araştırmacıları desteklemekte ve daha zengin kanıtlar sağlamak için daha fazla nitel/grup tasarımı yapılması çağrısında bulunmaktadır.

Referanslar

Akgün-Giray, D. (2022). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara doğal bağlamda sunulan hayali oyun müdahale paketinin etkililiği [Yayımlanmamış doktora tezi], Anadolu Üniversitesi.

Alabdulakareem, E., & Jamjoom, M. (2020). Computer-assisted learning for improving ADHD individuals’ executive functions through gamified interventions: A review. Entertainment Computing, 33, 100341.

Aydın, A. (2008). Sembolik Oyun Testi’nin Türkçe’ye uyarlanması ve okul öncesi dönemdeki normal, otistik ve zihin engelli çocukların sembolik oyun davranışlarının karşılaştırılması [Yayımlanmamış doktora tezi], Marmara Üniversitesi.

Bayam, A. (2017). 2-6 Yaş arasındaki otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara uygulanan oyun seansının sosyal beceri ve dil gelişiminde yol açtığı değişimin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Beykent Ünı̇versı̇tesi.

Bedir Erişti, S. D., Fırat, M., İzmirli, S., & Ceylan, B. (2017). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar için tasarım tabanlı araştırma yaklaşımına dayalı eğitsel oyun tasarımı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30 (1), 73-99. DOI: 10.19171/uefad.323387

Beyazoğlu, G. (2014). Oyun ve su terapilerinin otizm tanısı almış bir çocukta gözlenen davranış bozukluklarının azaltılması üzerindeki etkilerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Karadeniz Teknik Üniversitesi.

Brown, J., & Murray, D. (2001). Strategies for enhancing play skills for children with autism spectrum disorder. Education and training in mental retardation and developmental disabilities, 312-317.

Büyükkarakaya, H.S. (2023). Annelerin iletişim özellikleri ile otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda ortak katılım, dil ve oyun becerileri arasındaki ilişkiler [Yayımlanmamış doktora tezi], Ankara Üniversitesi.

Connolly, T. M., Boyle, E. A., MacArthur, E., Hainey, T., & Boyle, J. M. (2012). A systematic literature review of empirical evidence on computer games and serious games. Computers and education, 59(2), 661-686.

Corbin, J. & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for

developing grounded theory. Thousand Oaks: Sage.

Creswell, J. W. (2015). Beş farklı nitel araştırma yaklaşımı (M. Aydın, Çev.). M. Bütün & S.B. Demir (Eds.), Nitel araştırma yöntemleri içinde (ss. 71-112). Siyasal Kitapevi. (Orijinal kitabın yayın tarihi 2013).

Dalgın-Eyiip, Ö. (2011). Bilgisayar destekli etkinlik çizelgeleriyle sunulan öğretimin otizm spektrum bozukluğu gösteren çocukların çizelge izleme ve rol oyun becerilerini öğrenmedeki etkileri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Anadolu Üniversitesi.

Diamond, A., & Lee, K. (2011). Interventions shown to aid executive function development in children 4 to 12 years old. Science, 333(6045), 959-964.

Duran, L. (2021). Temel tepki öğretimiyle otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara sembolik oyun becerisinin kazandırılması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.

Durdu, E. (2022). Etkı̇leşı̇mli eğı̇tsel oyun kullanarak ı̇yı̇leştı̇rı̇cı̇ müdahalenı̇n otı̇zm spektrum bozukluğu olan öğrencı̇lere etkı̇leri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Süleyman Demirel Üniversitesi.

Emes, C. E. (1997). Is Mr Pac Man eating our children? A review of the effect of video games on children. The Canadian Journal of Psychiatry, 42(4), 409-414.

Erdoğan, F. K. (2019). Akran etkileşiminin otizm spektrum bozukluğu olan bir bireyin dil ve oyun gelişimine etkisinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Necmettin Erbakan Üniversitesi.

Ergin, G. (2017). Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların hayali oyun davranışlarının çeşitlendirilmesinde ipucunun giderek arttırılmasıyla öğretimin etkililiği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Anadolu Üniversitesi.

Erikson, E. (1963). Chilhood and society. (Second Edition). New York: Norton

Publication.

Gökgöz, Y. (2019). Otizm spektrumundaki bireylerde oyun konsollu fiziksel aktivite programıyla steryotipik hareketlerin azaltılması, fiziksel uygunluk ve sosyal uyumun geliştirilmesi [Yayımlanmamış doktora tezi], Marmara Üniversitesi.

Gülay Ogelman, H., & Güngör, H. (2021). Çocuk gelişimi öğrencilerinin çocuk sevme düzeylerinin çocuk katılımı farkındalığı düzeylerini yordayıcı etkisi. International Journal of Field Education, 7(1), 51-61.

Güney, N. (2002). Okul öncesi eğitim kurumuna devam eden 5-6 yaş çocukların

bilişsel üslupları ile oyun davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Ankara Üniversitesi.

Gürsoy, F., Aydoğdu, F., Aysu, B., & Aral, N. (2019). Engelli çocuklarda oyun ile ilgili yapılan lisansüstü tezlerdeki eğilimler. Çocuk ve Gelişim Dergisi, 2 (4), 44-57. DOI: 10.36731/cg.658991

Holmes, E., & Willoughby, T. (2005). Play behaviour of children with autism spectrum disorders. Journal of Intellectual ve Developmental Disability,30(3), 156-164

Huizinga, J. (2020). Homo ludens. Editora Perspectiva SA.

Kacmaz, G., & Dube, A. K. (2022). Examining pedagogical approaches and types of mathematics knowledge in educational games: A meta-analysis and critical review. Educational Research Review, 35, 100428.

Kaptan, S. (2018). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara video modelle öğretim yöntemiyle sosyodramatik oyun öğretimi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.

Karabulut, A. & Tavil, Y. Z. (2016). Zihin engellilere kardeş aracılığıyla sunulan öğretim programının oyun kurallarının öğretiminde etkililiği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16 (3), 884-901. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/aibuefd/issue/24917/263018

Karaman, N. (2023). Oyun gelişiminin ölçümlenmesinde gelişimsel oyun değerlendirme aracının güvenirlik araştırması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Gazi Üniversitesi.

Kars, S. (2018). 4-6 Yaş arası otizm spektrum bozukluğu olan çocukların oyun beceri ve davranışlarının incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Hacettepe Üniversitesi.

Kaytez, N., & Durualp, E. (2014). Türkiye’de okul öncesinde oyun ile ilgili yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2014(2), 110-122. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/goputeb/issue/7322/95830

McLean, M. E., Hemmeter, M., & Snyder, P. (2014). Assessing infants and preschoolers with special needs. Prentice Hall.

Michael, D., & Chen, S. (2006). Serious games: Games that educate, train, and inform. Boston: Thomson Course Technology PTR.

Odluyurt, S. (2013). Kaynaştırmaya devam eden otistik özellikler gösteren çocuklara kurallı oyun öğretiminde akranları tarafından doğrudan model olma ve videoyla model olma öğretiminin etkilerinin karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13 (1), 523–540.

Öğretir, A. D. (2008). Oyun ve oyun terapisi. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(8), 94-100.

Ökcün Akçamuş, M. Ç., Acarlar, F., & Alak, G. (2018). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda taklit türlerinin oyun karmaşıklığı ve sözcük dağarcığı ile ilişkileri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19 (4), 747-775. DOI: 10.21565/ozelegitimdergisi.412199

Ökcün, M. Ç. (2008). Otistik bir çocuğun annesinin kaynaştırılmış oyun grupları modeline göre kurallı oyunlara yönelik rehberliğinin betimlenmesi “tek katılanlı vak’a çalışması” [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Marmara Üniversitesi.

Özcan, H., Şahin, H., Çıra, O., & Koca, P. P. (2022). Otizm spektrum bozukluğu gösteren öğrenciler için oyun-tabanlı artırılmış gerçeklik uygulaması tasarlama ve geliştirme. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dergisi, 4 (2), 227-246. DOI: 10.53694/bited.1177541

Özyürek, A., & Çavuş, Z. S. (2016). İlkokul öğretmenlerinin oyunu öğretim yöntemi olarak kullanma durumlarının incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(5), 2157-2166

Parten, M. B. (1932). Social participation among pre-school children. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 27(3), 243.

Patton, M. Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods. SAGE Publishing.

Qian, M., & Clark, K. R. (2016). Game-based Learning and 21st century skills: A review of recent research. Computers in human behavior, 63, 50-58.

Saral, D. (2017). OSB olan çocukların hayali oyun sıklığını ve çeşitliliğini arttırmada ipucunun giderek arttırılmasıyla öğretimin etkililiği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Anadolu Üniversitesi.

Smilansky, S. (1968). The effects of sociodramatic play on disadvantaged preschool children. John Wiley & Sons.

Şengül, Y. (2018). Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların nesneli oyun ve taklit becerilerinin alıcı ve ifade edici dil sözcük dağarcığı ile ilişkisi [Yayımlanmamış doktora tezi], Ankara Üniversitesi.

Taşpınar, M. (2016). Kuramdan uygulamaya öğretim ilke ve yöntemleri. Ankara: Edge Akademi.

Thorp, D. M., Stahmer, A. C., & Schreibman, L. (1995). Effects of sociodramatic play training on children with autism. Journal of autism and developmental disorders, 25(3), 265-282.

Tokac, U., Novak, E., & Thompson, C. G. (2019). Effects of game‐based learning on students' mathematics achievement: A meta‐analysis. Journal of Computer Assisted Learning, 35(3), 407-420.

Toraman, Ç., Çelik, Ö. C., & Çakmak, M. (2018). Oyun-tabanlı öğrenme ortamlarının akademik başarıya etkisi: bir meta–analiz çalışması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 26(6), 1803-1811.

Tuna, A. (2020). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara robot tarafından sunulan öğretim uygulamasının çocukların sembolik oyun becerileri üzerindeki etkileri [Yayımlanmamış doktora tezi], Trakya Üniversitesi.

Tüfekçioğlu, U. (2008). Okul öncesi eğitimde oyun ve önemi. U. Tüfekçioğlu (ed.),

Çocukta oyun gelişimi, beden eğitimi ve oyun öğretimi İçinde. Eskişehir: Anadolu

Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.

Verenikina, I., Harris, P., & Lysaght, P. (2003, July). Child's play: Computer games, theories of play and children's development. In proceedings of the International Federation for Information Processing Working Group 3.5 open conference on Young children and learning technologies-Vol. 34 (pp. 99-106). Australian computer society, Inc.

Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.

Young, M. F., Slota, S., Cutter, A. B., Jalette, G., Mullin, G., Lai, B., ... & Yukhymenko, M. (2012). Our princess is in another castle: A review of trends in serious gaming for education. Review of educational research, 82(1), 61-89.

Zercher, C., Hunt, P., Schuler, A., & Webster, J. (2001). Increasing joint attention, play and language through peer supported play. Autism, 5(4), 374-398.