Annelerin Covid-19 Korkusunun Okul Öncesi Çocuklarda Kızgınlık/Saldırganlık, Sosyal Yetkinlik ve Kaygı Davranışları Üzerindeki Etkisinde Annenin Ebeveynlik Tutumunun Aracı Etkisinin İncelenmesi
Özet
Bu araştırma, annelerin Covid-19 korkusu ile okul öncesi çocukların kızgınlık/saldırganlık, sosyal yetkinlik ve anksiyete/içe dönüklük davranışları arasındaki ilişkide annelerin ebeveynlik tutumlarının aracı etkisini incelemeyi amaçlamıştır. Araştırma örneklemi özel ve devlet anaokuluna giden 140 okul öncesi çocuk sahibi ve Covid-19 geçirmemiş anneden oluşmaktadır. Araştırma kapsamında elde edilen veriler Covid-19 Korkusu Ölçeği, Sosyal Yetkinlik ve Davranış Değerlendirme Ölçeği, Ebeveyn Tutum Ölçeği ve Sosyodemografik Bilgi Formu aracılığıyla uygun örneklem yöntemi ile çevrim içi ortamda toplanmıştır. Araştırmadan elde edilen verilere göre otoriter ebeveynlik tutumunun ve aşırı koruyucu ebeveynlik tutumunun, annelerin Covid-19 korkusu ile çocukların anksiyete/içe dönüklük davranışları arasındaki ilişkide tam aracılık ettiği bulunmuştur. Bulgular doğrultusunda, araştırma annelerin Covid-19 korkusu ile çocukların anksiyete/içe dönüklük davranışları ilişkisinin annelerin otoriter ve aşırı koruyucu ebeveynlik tutumları aracılığıyla gerçekleştiğini ortaya koymaktadır. Pandemi sürecinde ebeveynlik tutumlarının aracı etkisine yönelik yapılan araştırmaların kısıtlılığı göz önüne alındığında bu araştırma literatüre ve bu kapsamda klinik çerçevede tedavi planlarına katkı sağlamaktadır.
Referanslar
Akçınar, B. (2020). İleri Araştırma Yöntemleri Yüksek Lisans Ders Notları. FMV Işık Üniversitesi, İstanbul.
Aksoy, A. B., & Kılıç, K. M. (2019). Tutuklu/Hükümlülerin Ebeveynlik Tutumları ile Kendi Ebeveynlerinden Algıladıkları Ebeveynlik Tutumları Arasındaki İlişki. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(3), 672-685.
Aktaş Özkafacı, A. (2012). Annenin çocuk yetiştirme tutumu ile sosyal beceri düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi: Arel Üniversitesi, İstanbul.
Alabay, E. (2017). Okul öncesi dönem çocuğu olan ebeveynlerin ebeveynlik tutumlarının incelenmesi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 1(2), 156- 174.
Aral, N., Baran, G. (2011). Çocuk Gelişimi. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Çocuk Gelişimi Bölümü.
Arı, R., A. Çağdaş., Z. Seçer Şahin. (2002). Çocuk ve Ergende Sosyal ve Ahlak Gelişimi. Ankara: Nobel Yayınları.
Arı Arat, C., & Ogelman, H. G. (2021). COVID-19 “Evde Kal” sürecinin anne görüşlerine göre okul öncesi dönem çocuklarının günlük yaşamlarına yansıması. Çocuk ve Medeniyet, 6 (11), 31-53.
Arslan, E. & Arı, R. (2008). Erikson’un Psikososyal Gelişim Dönemleri Ölçeğinin Türkçe’ye Uyarlama, Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması. Selçuk Üniversitesi, Konya.
Artan, T., Meydan, S., & Irmak, H.S. (2021). Turkish Version of the Fear of COVID-19 Scale: Validity and Reliability Study. Arch Health Sci Res, 8(2):117-123.
Aydın, B., Şirin, A., Yaycı, M., Otrar, M., Yaycı, L. (2002). Gelişim Psikolojisi-İnsan Gelişiminin Temelleri. Ankara: SFN Yayıncılık (Emniyet Genel Müdürlüğü Polis Akademisi Başkanlığı).
Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice Hall.
Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action, New Jersey: Prentice Hall.
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control, New York: Worth Publishers.
Bapoğlu Dümenci, S., & Demir, E. (2022). COVID-19 pandemi sürecinde okul öncesi eğitime devam eden çocukların pandemiye ilişkin algılarının incelenmesi. H.Ü. Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 9(2), 264-280.
Baş, A. ve Siyez, D. (2011). Akranları tarafından kabul gören ve görmeyen ilköğretim okulu öğrencilerinin akran ilişkilerine yönelik algılarının incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 9, 43-70.
Baumrind, D. (1966). Effects of authoritative parental control on child behavior. Child Development, 37(4), 887-908.
Baumrind, D. (1971). Current patterns of parental authority. Developmental Psychology, 4(1), 1-103.
Baydar, N., Akçinar, B. ve İmer, N. (2012). Çevre, Sosyoekonomik Bağlam ve Ana Babalık. Der. M. Sayıl ve B. Yağmurlu. “Ana Babalık: Kuram ve Araştırma” (81- 127). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Bayrakçı, M. (2007). Sosyal Öğrenme Kuramı ve Eğitimde Uygulanması. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 198-210.
Bergman, A.J. ve Walker, E. (1995). “The Relationship Between Cognitive Functions and Behavioral Deviance in Children at Risk for Psychopathology”, Journal of Child Psychology & Psychiatry, 36: 265-278.
Bigras M, Dessen MA (2002) Social competence and behavior evaluation in Brazilian preschoolers. Early Educ Dev 13: 140-151.
Braza, F., Carreras, R., Muñoz, J. M., Braza, P., & Azurmendi, A. (2015). Parental socialization styles and children’s behavioral problems: A study among Spanish preschoolers. Journal of Child and Family Studies, 24(7), 1945- 1954.
Bronfenbrenner U (1977) Toward an experimental ecology of human development. Am Psychol 32: 513-530.
Bronfenbrenner U (1986) Ecology of the family as a context for human development: Research perspectives. Dev Psychol 22: 723- 742.
Bronfenbrenner U (1989) Ecological systems theory. Annals of Child Development 6 içinde, R. Vasta (ed) JAI, Greenwich, CT. s:187-251.
Buchanan, A. (2014). Risk and protective factors in child development and the development of resilience. Open Journal of Social Sciences, 2, 244 -249. doi: 10.4236/jss.2014.24025.
Butovskaya M.L. ve Demianovitsch A.N. (2002) Social competence and behavior evaluation (SCBE-30) and socialization values (SVQ): Russian children ages 3 to 6 years. Early Educ Dev 13: 153-170.
Campbell S.B. (2002) Behavior problems in preschool children: Clinical and developmental issues. Guilford, New York.
Carver, C. S. (1997). You want to measure coping but your protocol’s too long: Consider the brief COPE. International Journal of behavioral medicine, 4 (1), 92-100.
Centers for Disease Control and Prevention (2020a). Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Manage anxiety & stress. Retrieved March 16, 2020, from: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prepare/managingstress-anxiety.html
Centers for Disease Control and Prevention (2020b). Coronavirus disease 2019 (COVID-19): Reducing stigma. Retrieved March 16, 2020, from: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/related-stigma.html
Colder, C.R., Lochman, J.E. ve Wells, K.C. (1996). The Moderating Effects of Children's Fear and Activity Level on Relations Between Parenting Practices and Childhood Symptomatology. Journal of Abnormal Child Psychology, 25(3), 251-263.
Conger, R. D., Patterson, G. R. & Ge, X. (1995). It takes two to replicate: A mediational model for the impact of parents’ stresson adolescent adjustment. Child Development, 66, 80-97.
Chipman, S., Olsen, S.F., Klein, S. vd. (2000). Family Relations, Differences in Retrospective Perceptions of Parenting of Male And Female Inmates and Non-Inmates, Family Relations, 49 (1): 5-12.
Cüceloğlu, D. (2012). İnsan ve davranışı psikolojinin temel kavramları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Çaykuş, E. T., Çaykuş, T. M. (2020). Covid-19 Pandemi Sürecinde Çocukların Psikolojik Dayanıklılığını Güçlendirme Yolları: Ailelere, Öğretmenlere ve Ruh Sağlığı Uzmanlarına Öneriler. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(5), 95-113.
Çelik, Ş. ve Çak, E. (2021). Covid-19 Pandemi Sürecinin Aile Üzerine Etkisi. Gevher Nesibe Journal Of Medical & Health Sciences. 8(11), 43-49. Doi: http://dx.doi.org/10.46648/gnj.185
Çıkrıkçı, A. (2020). Okul Öncesi Eğitime Yeni Başlayan Çocukların Ayrılma Kaygıları ile Annelerinin Kaygıları Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi. Bursa Uludağ Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Çorapçı, F., Aksan N., Arslan-Yalçın, D. ve Yağmurlu, B. (2010). Okul Öncesi Dönemde Duygusal, Davranışsal ve Sosyal Uyum Taraması: Sosyal Yetkinlik ve Davranış Değerlendirme-30 Ölçeği. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 17(2).
Çölgeçen, Y. ve Çölgeçen, H. (2020). Covid-19 Pandemisine Bağlı Yaşanan Kaygı Düzeylerinin Değerlendirilmesi: Türkiye örneği, Turkish Studies, 15(4), 261-275. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.44399
Dağ, İ. (1999). Psikolojinin ışığında kaygı. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 6, 181-189.
Darling, N., ve Steinberg, L. (1993). Parenting style as context: An integrative model. Psychological Bulletin, 113, 487-496.
Demirbaş, M. ve Yağbasan, R. (2005). Sosyal Öğrenme Teorisine Dayalı Öğretim Etkinliklerinin, Öğrencilerin Akademik Başarılarının Kalıcılığına Olan Etkisinin İncelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 165-166.
Demirkaya, S. K. ve Abalı, O. (2012). Annelerin çocuk yetiştirme tutumlarının okul öncesi dönem davranış sorunları ile ilişkisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 13:67-74.
Denham, S. A., Renwick, S. M., & Holt, R. W. (1991). Working and playing together: prediction of preschool social-emotional competence from mother-child interaction. Child Development, 62(2), 242-249.
Denham, S.A. & Kochanoff, A.T. (2002). Parental contributions to preschoolers’ understanding of emotion. Marriage & Family Review, 34(3-4), 311-343. doi: 10.1300/J002v34n03_06
Denham, S.A., Bassett, H.H., & Wyatt, T. (2007). The socialization of emotional competence. In J. E. Grusec, & P. D. Hastings (Eds.). Handbook of socialization: Theory and research, 614–637. New York: Guilford Press.
Derman, M. T. ve Başal, H. A. (2013). Okul öncesi çocuklarında gözlenen davranış problemleri ile ailelerinin anne-baba tutumları arasındaki ilişki. Amasya Üniversitesi. Eğitim Fakültesi Dergisi 2(1), 115-144.
Dikmeer İA. Bilişsel gelişim kuramları. In Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları (Eds AS Aysev, Y Taner):95-107. İstanbul, Golden Print, 2007.
Döğer, S. S., Kılınç, F. E. (2021). 4-6 Yaş Çocuğa Sahip Ailelerin Covid-19 Pandemi Sürecinde Çocukları ile İletişimlerinin İncelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 480-496.
Dursun, A. (2010). Okul öncesi dönemdeki çocukların davranış problemleriyle anne-baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
Eisenberg, N., Zhou, Q., Spinrad, T. L., Valiente, C., Fabes, R. A., ve Liew, J. (2005). Relations among positive parenting, children’s effortful control, and externalizing problems: A three-wave longitudinal study. Child Development, 76, 1055–1071
Ekşi, A. (1980). Çocuk, genç, ana babalar. Ankara: Bilgi Yayınları.
Eminoğlu, B. (2007). Dört Beş Yaş Çocuklarının Sosyal Davranışları ile Ebeveyn Davranışları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Erikson, E. H. (1950). Childhood and society, New York: Norton.
Erikson, E.H. (1968). Identity: Youth and Crisis. New York: W.W. Norton&Company,Inc.
Eroğlu Ada, F. (2016). The role of home and childcare chaos in chıildren’s development. Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Ersen, H., İlnem, M. C., Havle, N., Yener, F., Karamustafalıoğlu, N. ve İpekçioğlu, D. (2011). Suç İşlemiş Kadınların Sosyodemografik Özellikleri Anne Baba Tutumları ve Öfke İfade Biçimlerinin Değerlendirilmesi, Klinik Psikiyatri, 14: 218-229.
Florek S., Dębski P., Piegza M., Gorczyca P. Ve Pudlo R. (2021) Relationship between the Severity of Anxiety Symptoms, Aggression and Alcohol Consumption during the COVID-19 Pandemic Period. Medicina (Kaunas). doi: 10.3390/medicina57090959. PMID: 34577882; PMCID: PMC8471225.
Folkman S., Lazarus R.S. (1980). An analysis of coping in a middle-aged community sample. J Health Soc Behav, 21:219-239.
Folkman S. (1984). Personal control and stress and coping processes: a theoretical analysis. J Pers Soc Psychol, 46:839-852.
Folkman S., Lazarus R.S., Gruen R.J. ve DeLongis A. (1986). Appraisal, coping, health status, and psychological symptoms. J Pers Soc Psychol, 50:571-579. 3.
Ford, D.H., ve Lerner, R.M. (1992). Developmental Systems Theory: An Integrative Approach. Thousand Oaks, CA, US: Sage Publications.
Foster, S.L., & Ritchey, W.L. (1979). Issues in the assessment of social competence in children. J Appl Behav Anal. Winter;12(4):625-38. doi: 10.1901/jaba.1979.12-625. PMID: 16795619; PMCID: PMC1311486.
Frankel LA, Kuno CB ve Sampige R. (2021) The relationship between COVID-related parenting stress, nonresponsive feeding behaviors, and parent mental health. Curr Psychol. 8:1-12. doi: 10.1007/s12144-021-02333-y. Epub ahead of print. PMID: 34642561; PMCID: PMC8499607.
Ghosh R, Dubey MJ, Chatterjee S ve Dubey S. (2020). Impact of COVID -19 on children: special focus on the psychosocial aspect. Minerva Pediatrica. 72(3):226-235. DOI: 10.23736/s0026-4946.20.05887-9. PMID: 32613821.
Guan, W. J., Ni, Z. Y., Hu, Y., Liang, W. H., Ou, C. Q., He, J. X., ... & Du, B. (2020). Clinical characteristics of coronavirus disease 2019 in China. New England Journal of Medicine. https://doi.org/10.1056 /NEJMoa2002032.
Gülay, H. ve Önder, A. (2011). Annelerin tutumlarına göre 5-6 yaş çocuklarının sosyal-duygusal uyum düzeyleri. Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,1,1.
Gülterler, D. (2007). Anne Babaların Uyguladıkları Disiplin Yöntemlerinin Çocukların Disiplin, İçselleştirme, Sosyal Yeterlik ve Bilişsel Olgunlaşma Sorunları ile İlişkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Hastings, P.D. & De, I. (2008). Parasympathetic regulation and parental socialization of emotion: Bio-psychosocial processes of adjustment in preschoolers. Social Development, 17 (2), 211-237.
Hoeve, M., Dubas, J. S., Gerris, J. R. M., van der Laan, P. H. ve Smeenk, W. (2011). Maternal and Paternal Parenting Styles: Unique and Combined Links to Adolescent and Early Adult Delinquency, Journal of Adolescence, 34(5): 813-827.
Hoghughi, M. S., & Long, N. (Eds.). (2004). Handbook of parenting: theory and research for practice. Sage.
Holahan C.J. ve Moos R.H. (1987). Risk, resistance, and psychological distress: A longitudinal analysis with adults and children. J Abnorm Psychol, 96:3-13.
Holden, W. G. (1997). Parents and the dynamics of child rearing. United States: Westview Pres.
Hops, H. (1983). Children's social competence and skill: Current research practices and future directions, Behavior Therapy, 14(1), 3-18.
Huang, C., Wang, Y., Li, X., Ren, L., Zhao, J., Hu, Y., … Cao, B. (2020). Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. The Lancet. doi:10.1016/s0140-6736(20)30183-5
İlhan, T. (2017). Ebeveynlerin Duygu Sosyalleştirme Stratejileri ile Çocukların Sosyal Yetkinlik Düzeyleri Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi: Hacettepe Üniversitesi.
İyi, T. İ. ve Çoban, A. E. (2019). Ebeveynlerin Duygu Sosyalleştirme Stratejileri ile Çocukların Davranış Problemleri Arasındaki İlişki. Başkent University Journal of Education, 6(2), 155-166.
Jiao, W.Y., Wang, L.N., Liu, J., Fang, S.F., Jiao, F.Y., Pettoello-Mantovani, M. ve Somekh, E. (2020). Behavioral and emotional disorders in children during the COVID-19 epidemic. The Journal of Pediatrics, 221: 264-266.
Jonson-Reid, M. (2004). Child Welfare Services And Delinquency: The Need To Know More, Child Welfare, 83: 157-173.
Kağıtçıbaşı, Ç. (1982). Çocuğun Değeri: Türkiye’de Değerler ve Doğurganlık. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi
Kağıtçıbası, Ç. (1998). Kültürel Psikoloji: Kültür Bağlamında insan ve Aile. İstanbul: Altan Matbaacılık Ltd. Şti.
Kalaycı, Ş. (Ed.) (2010). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
Kaner, S. (2009). Zihin Engelli Çocukların Duygusal ve Davranışsal Problemlerinin Değerlendirilmesinde Anne-Baba ve Öğretmen Tutarlılığı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 42(2), 239-263.
Karaköse Çelik, S. (2020). Covid-19 Tanısı Almış ve Almamış Bireylerde Salgına Yönelik İnançlar, Baş Etme Stratejileri ve Psikopatoloji Arasındaki İlişki: Boylamsal Bir Çalışma. TÜBİTAK 1001 Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı.
Karoğlu, H. ve Ünüvar, P. (2017). Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Gelişim Özellikleri ve Sosyal Beceri Düzeyleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43, 231-254. DOI: 10.21764/efd.12383
Keenan K, Wakschlag L (2004) Are oppositional defiant and conduct disorder symptoms normative behaviors in preschoolers? A comparison of referred and nonreferred children. Am J Psychiatry 161: 356–358.
Kılıç, Ş. ve Ağaoğlu, F. (2019). Okul Öncesi Dönemde Duygu Anlamanın Sosyal Yetkinlik ve Davranış Üzerindeki Yordayıcı Etkisinin İncelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3), 182-194. DOI: 10.17556/erziefd.492898
Kochanska, G., Murray, K. T., ve Harlan, E. T. (2000). Effortful control in early childhood: Continuity and change, antecedents, and implications for social development. Developmental Psychology, 36, 220–232.
Kurt, Ş. (2021). Pandemi Sürecinde Annelerin Koronavirüs Hastalığı Korkusu ve Anne-Çocuk İletişimi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry, 13(Suppl 1):245-256. Doi: 10.18863/pgy.971643
Kuzgun, Y. (1991). Ana Baba Tutumlarının Bireyin Kendini Gerçekleştirme Düzeyine Etkisi. Ankara: Aile Araştırma Kurumu Yayınları
Küçüködük, C. (2015). 3-5 yaş arasında ve anaokuluna giden çocuk annelerinin ayrılma kaygısı ve bağlanma biçimleri ile çocuğun davranışları ve ayrılma kaygısı arasındaki ilişki: Bilişsel esnekliğin aracı rolü. Yüksek Lisans Tezi, Hacattepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Ladikli, N., Bahadır, E., Yumuşak, F.N., Akkuzu, H., Karaman, G. & Türkkan, Z. (2020). Covid-19 Korkusu Ölçeği’nin Türkçe Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması. International Journal Of Social Sciences, 3(2), 71-80.
LaFreniere PJ, Dumas JE (1996) Social competence and behavior evaluation in children ages 3 to 6 years: The short form (SCBE-30). Psychol Assess 8: 369-377.
LaFreniere P, Masataka N, Butovskaya M ve ark. (2002). Cross-cultural analysis of social competence and behavior problems in preschoolers. Early Educ Dev 13: 201-220.
Lamborn, S. D., Mounts, N. S., Steinberg, L., & Dornbusch, S. M. (1991). Patterns of competence and adjustment among adolescents from authoritative, authoritarian, indulgent, and neglectful families. Child development, 62(5), 1049-1065.
Lazarus RS. (1993) Coping theory and research: past, present, and future. Psychosom Med. May-Jun;55(3):234-47. doi: 10.1097/00006842-199305000-00002. PMID: 8346332.
Levy, D. (1966). Maternal overprotection. New York: W. W. Norton and Company Inc.
Liman, B. (2020). 60-72 Aylık Çocukların Sosyal Yetkinlik ve Davranış Durumlarının Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (37), 8-19. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/zgefd/issue/54277/609992
Lin, C.-Y. (2020). Social reaction toward the 2019 novel coronavirus (COVID-19). Social Health and Behavior, 3(1), 1–2. https://doi.org/10.4103/SHB.SHB_11_20.
Lipsey M.W. ve Derzon J.H. (1998). Predictors of Violent or Serious Delinquency in Adolescence and Early Adulthood: A Synthesis of Longitudinal Research, (Eds. R Loeber, DP Farrington), Serious and Violent Juvenile Offenders: Risk Factors and Successful Interventions (pp. 86-105). Thousand Oaks, CA, US: Sage Publications, Inc.
Maccoby, E. ve Martin, J. A. (1983). Socialization in the context of family: Parent-child interaction. E. M. Hetherington ve P. H. Mussen, (Ed.), Handbook of child psychology: Socialization, personality, and social development (4. baskı) içinde (1-101). New York: Wiley
Masten, A. S., & Cicchetti, D. (2012). Risk and resilience in development and psychopathology: The legacy of Norman Garmezy. Development and Psychopathology, 24(2), 333-334.
Memiş Doğan, M., Düzel, B. (2020). Covid-19 Özelinde Korku-Kaygı Düzeyleri. Turkish Studies, 15(4), 739-752. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.44678
Mert, Ö. Ak. (2007). Jean Piaget düşüncesinde psikolojik yapılar (yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Moos, R. (1993). Coping responses inventory: Professional manual (2nd ed.). New York: PAR Assessment Resources.
Muris, P., Meesters, C., Merckelbach, H. ve Hülsenbeck, P. (2000). Worry in children is related to perceived parental rearing and attachment. Behaviour Research and Therapy, 38(5):487-97. DOI: 10.1016/S0005-7967(99)00072-8
Navaro, L. (1989). Aşırı Koruyuculuğun Çocuk Eğitimine Etkileri. 6.Ya-pa Okulöncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri. İstanbul: Ya-Pa Yayınları.
Nazlıoğlu, A.G. (2019). Çocuğun Ayrılık Kaygısı ile Annelerinin Kaygı Düzeyleri ve Ebeveynlik Tutumları Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi: Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programı.
Özben, Ş. & Argun, Y. (2002). Okul Öncesi Çocukların Anne-Babalarının Çocuk Yetiştirme Tutumları ile İlgili Değişkenlerin İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 18-28.
Özbey, S. (2010). Okul öncesi çocuklarda uyum ve davranış problemleriyle başa çıkmada ailenin rolü. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 21(21), 9-18.
Özdemir. Ş, Vatandaş, C. ve Torlak, Ö. (2009). Sosyal problemleri çözmede aile yaşam döngüsünün (AYD) önemi, Aile ve Toplum Dergisi, 16(4), 8.
Özyürek, A. ve Tezel Şahin, F. (2005). 5-6 yaş grubunda çocuğu olan ebeveynlerin tutumlarının incelenmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 19-34.
Pappas, G., Kiriaze, I. J., Giannakis, P., & Falagas, M. E. (2009). Psychosocial consequences of infectious diseases. Clinical Microbiology and Infection, 15(8), 743–747. https://doi.org/10.1111/j.1469- 0691.2009.02947.x
Parker, J.G. & Asher, S.R. (1993). Friendship and friendship quality in middle childhood: Links with peer group acceptance and feelings of loneliness and social dissatisfaction. Developmental Psychology, 29(4),611-621.
Pearlman, M. Y., Schwalbe, K. D. A., & Cloitre, M. (2010). Grief in childhood: Fundamentals of treatment in clinical practice. American Psychological Association.
Piaget, J. (1929). The child’s conception of the world. London: Routledge.
Ramsden, S. R. & Hubbard, J.A. (2002). Family expressiveness and parental emotional coaching: Their role in children’s emotion regulation and aggression. Journal of Abnormal Child Psychology, 30(6), 657- 667.
Rydell, A. M., Bohlin, G., & Thorell, L. B. (2005). Representations of Attachment to Parents and Shyness as Predictors of Children’s Relationships with Teachers and Peer Competence in Preschool. Attachment and Human Development, 7, 187-204.
Santrock JW. (1997). Life-span development. London: Brown & Benchmark Publishers.
Smith, S., Mullis, F., Kern, R. M., & Brack, G. (1999). An Adlerian model for the etiology of aggression in adjudicated adolescents. The Family Journal, 7(2), 135-147.
Spaccarelli S., Coatsworth J.D. ve Bowden B.S. (1995). Exposure to Serious Family Violence Among Incarcerated Boys: Its Association with Violent Offending and Potential Mediating Variables, Violence and Victims, 10: 163-182.
Spence SH, Rapee R, McDonald C ve ark. (2001) The structure of anxiety symptoms among preschoolers. Behav Res Therapy 39: 1293–1316.
Spera, C. (2005). A review of the relationship among parenting practices, parenting styles, and adolescent school achievement. Educational psychology review, 17(2), 125-146.
Steinberg, L., Blatt Eisengart, I. ve Cauffman, E. (2006). Patterns of Competence and Adjustment Among Adolescents from Authoritative, Authoritarian, Indulgent, and Neglectful Homes: A Replication in a Sample of Serious Juvenile Offenders, Journal of Research on Adolescence, 16(1): 47-58.
Stone, L. L., Otten, R., Soenens, B., Engels, R. C., & Janssens, J. M. (2015). Relations between parental and child separation anxiety: the role of dependency-oriented psychological control. Journal of child and family studies, 24(11), 3192-3199.
Sun, S.H., Zhu, Y.C., Shih, C.L., Lin, C.H., ve Wu, S.K. (2010). “Development and Initial Validation of the Preschooler Gross Motor Quality Scale”, Research in Developmental Disabilities, 31, 1187-1196.
Şahan-Aktan, B., & Önder, A. (2018). Okul öncesi dönemde psikolojik dayanıklılık. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 4(2), 20-30.
Şendil, G. ve Demir, E. K. (2008). Ebeveyn Tutum Ölçeği (ETÖ). Türk Psikoloji Yazıları, 11 (21), 15-25.
Taborsky, B. ve Oliveira, R.F. (2012). Social competence: An evolutionary approach, Trends in Ecology and Evolution, 1613, 1-10.
Timpano, K. R., Carbonella, J. Y., Keough, M. E., Abramowitz, J., & Schmidt, N. B. (2015). Anxiety sensitivity: an examination of the relationship with authoritarian, authoritative, and permissive parental styles. Journal of Cognitive Psychotherapy, 29(2), 95-105.
Tokol, O. (1996). Okul Öncesi Eğitim Kurumlarına Devam eden ve Etmeyen 3-6 Yaş Çocuklarının, Gelişim Özellikleri ve Anne-Baba Tutumlarının Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Tola, D. (2003). İlkokul 5. sınıf çocuklarında ahlaki yargı ile ana-baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Torgerson, C. N., Love, H. A., & Vennum, A. (2018). The buffering effect of belonging on the negative association of childhood trauma with adult mental health and risky alcohol use. Journal of Substance Abuse Treatment, 88, 44–50. doi:10.1016/j.jsat.2018.02.005
Tozduman Yaralı, K. ve Özkan, H. K. (2016). Çocukların (60-72 Aylık) Sosyal Problem Çözme Becerileri ile Sosyal Yetkinlik ve Davranış Durumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 20 (2), 345-361.
UNICEF (2020b). COVID-19 Ebeveyni Olmak, Sakin Olun ve Stresle Başa Çıkın. https://868b1700-4f92-4143-a9e1-4d615770397f.filesusr.com/ugd/d13cc0_dc15c5cb09534f5c856329b2473b7ffd.pdf adresinden ulaşılmıştır.
Ural, O., Güven, G., Sezer, T., Azkeskin, K. ve Yılmaz, E. (2015). Okul Öncesi Dönemdeki Çocukların Bağlanma Biçimleri ile Sosyal Yetkinlik ve Duygu Düzenleme Becerileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, Uluslararası Katılımlı 3. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Kongre Kitabı, Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/husbfd/issue/7893/103919
Usta, S. Y., Gökcan, H. N. (2015). Çocukların ve annelerinin gözünden Covid-19. International Journal of Social Sciences and Education Research, 6(2), 187-206.
Uzun, H., Karaca, N. H., Metin, Ş. (2021). Assesment of parent-child relationship in Covid-19 pandemic. Children and Youth Services Review, 120. 1-11.
Yavuzer, H. (1993). Çocuk Gelişimi. İstanbul, Remzi Kitabevi.
Yavuzer, H. (1994). Çocuk Psikolojisi. İstanbul, Remzi Kitabevi.
Yavuzer, H. (1997). Çocuk Eğitimi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yeşilyaprak, B. (1993). Kişilik gelişiminde ailesel faktörlerin etkisine ilişkin bir araştırma. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 3(3).
Yeung, W. J., Linver, M. & Brooks-Gunn, J. B. (2002). How Money matters for youngchildren’s development: Parental investment and family processes. Child Development, 73, 1861-1879
Yılmaz, A. (2001). Eşler arasındaki uyum, anne-baba tutumu ve benlik algısı arasındaki ilişkilerin gelişimsel olarak incelenmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 16(47), 1-2.
Yılmaz Bolat, E. & Kahveci, D. (2016). 4-6 Yaş Grubu Çocukların Bazı Değişkenlere Göre Sosyal Becerilerinin Karşılaştırılması. Turkish Journal of Primary Education, 1 (1), 14-25.
Watts, R. E. (1995). How I remember my family: a premarital/marriage counseling questionnaire. The Family Journal, 3(2), 155-157.
Wang, M. F., & Zhang, Y. L. (2012). Relationship between preschoolers' anxiety and parenting styles: a longitudinal study. Chinese Journal of Clinical Psychology, 20(1), 49-52.
Wang, D., Hu, B., Hu, C., Zhu, F., Liu, X., Zhang, J., ... & Zhao, Y. (2020). Clinical characteristics of 138 hospitalized patients with 2019 novel coronavirus–infected pneumonia in Wuhan, China. JAMA, 323(11), 1061–1069. https://doi.org/10.1001/jama.2020.1585 .
Wang, L., Chen, L., Jia, F., Shi, X., Zhang, Y., Li, F., … Li, T. (2021). Risk factors and prediction nomogram model for psychosocial and behavioural problems among children and adolescents during the COVID-19 pandemic: A national multicentre study. Journal of Affective Disorders, 294, 128–136. doi:10.1016/j.jad.2021.06.077
Weiss, B., Dodge, K. A., Bates, J. E., & Pettit, G. S. (1992). Some consequences of early harsh discipline: child aggression and a maladaptive social information processing style. Child development, 63(6), 1321-1335.
Whaley, S. E., Pinto, A., & Sigman, M. (1999). Characterizing interactions between anxious mothers and their children. Journal of consulting and clinical psychology, 67(6), 826.
Yahşi, G., Bayraktar, S. (2016). The Effect of Birth Order on Attachment Style According to Attachment Theory. International Journal of Social Sciences and Education Research, 2 (1), 256-267.
Yavuz, K. (1991). Anne ve çocuk, Aile ve Toplum Dergisi, 1, 12-18.
Yenidede, E. E. (2018). 60-72 Aylık Çocukların Prososyal Davranışlarına Sosyal, Duygusal ve Bilişsel Gelişimlerinin Etkisinin İncelenmesi. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi: Maltepe Üniversitesi
Yılmaz, A. (1999). Çocuk yetiştirme tutumları: Kuramsal yaklaşımlar ve görgül çalışmalar. Türk Psikoloji Yazıları, 1(3), 99-118.
Yoldaş, C. & Demircioğlu, H. (2019). Çocukluk ve Ergenlik Döneminde Psikososyal Risk Faktörleri ve Koruyucu Unsurlar. Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi. 18(1),40-4.
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Telif Hakkı (c) 2025 Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi

Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.