Benzerlik ve farklılıklarıyla çocukluk çağında DEHB ve OSB: Bir gözden geçirme çalışması
Anahtar Kelimeler:
Otizm spektrum bozukluğu, Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, Erken çocukluk, gözden geçirmeÖzet
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), son yıllarda tüm dünyada ve ülkemizde yaygınlığı hızla artan çocukluk çağı nöro-gelişimsel bozukluklardır. Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabının son sayısı olan DSM 5’te son dönemdeki güncel değişiklikle ilişkili olarak DEHB ve OSB eş tanısı konulabilir hale gelmiştir. Bu çalışmanın birinci amacı her iki bozukluğun da, eş tanı ve ayırt edici tanısal özelliklerin belirlenmesi amacıyla, benzer ve farklı yönleriyle genetik, bilişsel, nörolojik, davranışsal, sosyal ve duygusal yönleriyle incelenmesidir. İkinci olarak da her iki bozukluk açısında güncel tedavi yaklaşımları ve bu yaklaşımların etkililiğine ilişkin çalışmaların sunulması ve alanyazının gözden geçirilmesidir. Bu kapsamda DSM 5’teki değişimi anlayabilmek adına özellikle son yirmi yıldaki çalışmaların derlemesi yapılmıştır. Çalışmamız sonucunda elde edilen bulgular değerlendirildiğinde her iki bozukluğun etiyolojisindeki benzerliğin, eş tanı ve ayırt edici tanılara temel oluşturan değişkenlerin aynı çalışmada karşılaştırmalı olarak incelenmesiyle daha iyi anlaşılabileceği söylenebilir. Çalışmamız kapsamında yapılan incelemeler sonucunda tedavi yaklaşımı, toplumsal farkındalık ve sosyal politikalar geliştirilmesine yönelik öneriler sunularak çalışmamız tamamlanmıştır.
Referanslar
Agha, S.S., Zammit, S., Thapar, A. ve Langley, K. (2013) Are parental ADHD problems associated with a more severe clinical presentation and greater family adversity in children with ADHD?. European child & adolescent psychiatry, 22(6), 369-377.
Akbaş, S., Karabekiroğlu, K., Pazvantoğlu, O. ve Böke, Ö. (2009) Özel eğitim ve ilaç alan otistik bozuklu çocukların otistik belirtiler açısından sekiz haftalık izlemi ve ek tanı özellikleri. Klinik Psikiyatri, 12,134-140.
American Psychiatric Association (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4. baskı). Washington: DC: Author
American Psychiatric Association (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (4. baskı/revizyon). Washington: DC: Author
Amerikan Psikiyatri Birliği (2013). Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (DSM-V. (Çev. ed.: E Köroğlu). Ankara: Hekimler Yayın Birliği.
Ames, C. S., ve White, S. J. (2011). Brief report: Are ADHD traits dissociable from the autistic profile? Links between cognition and behaviour. Journal of Autism and Developmental Disorders, 41, 357-363.
Andersen, C. H., Thomsen, P. H., Nohr, E. A. ve Lemcke, S. (2018). Maternal body mass index before pregnancy as a risk factor for ADHD and autism in children. European child & adolescent psychiatry, 27(2), 139-148.
Antshel, K. M., Zhang-James, Y., ve Faraone, S. V. (2013). The comorbidity of ADHD and autism spectrum disorder. Expert review of neurotherapeutics, 13(10), 1117-1128.
Asherson, P., ve Image Consortium. (2004). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder in the post-genomic era. European child & adolescent psychiatry, 13(1), i50-i70.
Ay, M. G., ve Kılıç, B. G. (2019). Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Ergenlerde Empati ve İlişkili Etmenler. Türk Psikiyatri Dergisi, 30(4):260-7.
Banaschewski, T., Becker, K., Scherag, S., Franke, B. ve Coghill, D. (2010). Molecular genetics of attention-deficit/hyperactivity disorder: an overview. European Child Adolescent Psychiatry, 19: 237-257
Barkley, R. A., Fischer, M., Smallish, L., ve Fletcher, K. (2006). Young adult outcome of hyperactive children: adaptive functioning in major life activities. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 45(2), 192-202.
Briscoe-Smith, A. M. ve Hinshaw, S. P. (2006). Linkages between child abuse and attention-deficit/hyperactivity disorder in girls: Behavioral and social correlates. Child abuse & neglect, 30(11), 1239-1255.
Bulut, H. (2016). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda, nöroplastisite ve nöroprotektif süreçlerin incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi) Batman Üniversitesi, Batman.
Christensen, D. L., Braun, K. V. N., Baio, J., Bilder, D., Charles, J., Constantino, J. N., ... ve Lee, L. C. (2018). Prevalence and characteristics of autism spectrum disorder among children aged 8 years””autism and developmental disabilities monitoring network, 11 sites, United States, 2012. MMWR Surveillance Summaries, 65(13), 1.
Cortese, S., Ferrin, M., Brandeis, D., Buitelaar, J., Daley, D., Dittmann, R. W., ... ve Zuddas, A. (2015). Cognitive training for attention-deficit/hyperactivity disorder: meta-analysis of clinical and neuropsychological outcomes from randomized controlled trials. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 54(3), 164-174.
Cortese, S. (2016). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder and Autism Spectrum Disorder. In Psychiatric Symptoms and Comorbidities in Autism Spectrum Disorder (pp. 79-91). Springer, Cham.
Crane, L., Goddard, L., ve Pring, L. (2009). Specific and general autobiographical knowledge in adults with autism spectrum disorders: The role of personal goals. Memory, 17(5), 557-576.
Çetin, F. H., ve Işık, Y. (2018). Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ve Genetik. Psikiyatride Guncel Yaklasimlar, 10(1), 19-39.
Daley, D., Jones, K., Hutchings, J., ve Thompson, M. (2009). Attention deficit hyperactivity disorder in pre”school children: current findings, recommended interventions and future directions. Child: care, health and development, 35(6), 754-766.
Daley D, Van der Oord S, Ferrin M, Danckaerts M, Doepfner M, Cortese S ve ark. (2014) Behavioral interventions in attention-deï¬ cit/hyperactivity disorder: a meta-analysis of randomized controlled trials across multiple outcome domains. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 53: 835-847.
Davidovitch, M., Glick, L., Holtzman, G., Tirosh, E., ve Safir, M. P. (2000). Developmental regression in autism: maternal perception. Journal of autism and developmental disorders, 30(2), 113-119.
Davies, W. (2014). Sex differences in attention deficit hyperactivity disorder: candidate genetic and endocrine mechanisms. Frontiers in neuroendocrinology, 35(3), 331-346.
Dougherty, C. C., Evans, D. W., Myers, S. M., Moore, G. J., ve Michael, A. M. (2016). A comparison of structural brain imaging findings in autism spectrum disorder and attention-deficit hyperactivity disorder. Neuropsychology review, 26(1), 25-43.
Dunn, D. W., Austin, J. K., Harezlak, J., ve Ambrosius, W. T. (2003). ADHD and epilepsy in childhood. Developmental medicine and child neurology, 45(1), 50-54.
Ellis, L. C., Berg-Nielsen, T. S., Lydersen, S., ve Wichstrøm, L. (2012). Smoking during pregnancy and psychiatric disorders in preschoolers. European child & adolescent psychiatry, 21(11), 635-644.
Ercan, E.S. (2010) Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda epidemiyolojik veriler. Turkiye Klinikleri Journal of Pediatric Sciences, 6:1-5.
Ersöz Alan, B., ve Gülerman, F. (2019). Otizm Spektrum Bozukluğunda Bağırsak Mikrobiyotasının Rolü. Turkish Journal of Psychiatry, 30(3):210-9.
Faraone, S.V. (2006) Advances in the genetics and neurobiology of attention deficit hyperactivity disorder. Biological Psychiatry; 60:1025-1027.
Fombonne, E. (2009). Epidemiology of pervasive developmental disorders. Pediatric research, 65(6), 591.
Eyüboğlu, M., ve Eyüboğlu, D. (2018). Suça Sürüklenen Çocuklarda Psikiyatrik Bozukluklar, Sosyodemografik Özellikler ve Risk Faktörleri. Klinik Psikiyatri Dergisi, 21(1).
Faraone, S. V., ve Buitelaar, J. (2010). Comparing the efficacy of stimulants for ADHD in children and adolescents using meta-analysis. European child & adolescent psychiatry, 19(4), 353-364.
Gargaro, B. A., May, T., Tonge, B. J., Sheppard, D. M., Bradshaw, J. L., ve Rinehart, N. J. (2018). Attentional Mechanisms in Autism, ADHD, and Autism-ADHD Using a Local-Global Paradigm. Journal of attention disorders, 22(14), 1320-1332.
Ghanizadeh, A. (2013). Atomoxetine for treating ADHD symptoms in autism: a systematic review. Journal of attention disorders, 17(8), 635-640.
Gillespie-Lynch, K., Sepeta, L., Wang, Y., Marshall, S., Gomez, L., Sigman, M., ve Hutman, T. (2012). Early childhood predictors of the social competence of adults with autism. Journal of autism and developmental disorders, 42(2), 161-174.
Girli, A., Özgönenel, S. Ö., Sarı, H. Y., ve Ardahan, E. (2016). Otizmi olan çocukların beslenme durumunun değerlendirilmesi. Çocuk ve Medeniyet Dergisi, 1(1).
Gurrieri, F. (2012). Working up autism: the practical role of medical genetics. In American Journal of Medical Genetics Part C: Seminars in Medical Genetics (Vol. 160, No. 2, pp. 104-110). Hoboken: Wiley Subscription Services, Inc., A Wiley Company.
Gustavson, K., Ystrom. E., Stoltenberg. C., Susser. E., Surén. P., Magnus P ve ark. (2017). Smoking in pregnancy and child ADHD. Pediatrics, 139:e20162509.
Gül, H., ve Öncü, B. (2018). Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun Etyolojisinde Çevresel Etkenler. Psikiyatride Guncel Yaklasimlar, 10(2), 138-175.
Hart, H., Radua, J., Nakao, T., Mataix-Cols, D., ve Rubia, K. (2013). Meta-analysis of functional magnetic resonance imaging studies of inhibition and attention in attention-deficit/hyperactivity disorder: exploring task-specific, stimulant medication, and age effects. JAMA psychiatry, 70(2), 185-198.
IsHak, W. W., Kahloon, M., ve Fakhry, H. (2011). Oxytocin role in enhancing well-being: a literature review. Journal of affective disorders, 130(1-2), 1-9.
Joshi, G., Wozniak, J., Petty, C., Martelon, M. K., Fried, R., Bolfek, A., ... ve Caruso, J. (2013). Psychiatric comorbidity and functioning in a clinically referred population of adults with autism spectrum disorders: a comparative study. Journal of Autism and Developmental Disorders, 43(6), 1314-1325.
Kara, K., Durukan, İ., Koparan, C., Altun, D., Karaman, D., ve Özkan, S. (2016). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların anne-babalarının öfke ve saldırganlık düzeyleri. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 17(3).
Karabekiroğlu, K., Cakin-Memik, N., Ozcan-Ozel, O., Toros, F., Öztop, D., Özbaran, B., ... ve Aydın10, C. (2009). DEHB ve Otizm ile İlgili Bilgi Düzeyleri ve Damgalama: Sınıf Öğretmenleri ve Anababalarla Çok Merkezli Bir Çalışma. Klinik Psikiyatri, 12, 79-89.
Kırnaz, S. (2017). MOXO d-CPT DEHB testi çocuk versiyonunun dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunda değerlendirme aracı olarak kullanılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Ticaret Üniversitesi, İStanbul.
Kim, Y. S., Leventhal, B. L., Koh, Y. J., Fombonne, E., Laska, E., Lim, E. C., ... ve Song, D. H. (2011). Prevalence of autism spectrum disorders in a total population sample. American Journal of Psychiatry, 168(9), 904-912.
Kondolot, M., Özmert, E., Öztop, D., Mazıcıoğlu, M., Gümüş, H. ve Elmalı, F. (2016). The modified checklist for autism in Turkish toddlers: A different cultural adaptation sample. Research in Autism Spectrum Disorders, 21:121-127.
Kültür, S. E. Ç., ve Öztekin, C. (2017). Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu ve Yıkıcı Davranış Sorunlarının Tedavisinde Anne-Babalık Becerileri. Turkiye Klinikleri Journal, 3(2), 106-14.
Leonard, M. A., Milich, R., ve Lorch, E. P. (2011). The role of pragmatic language use in mediating the relation between hyperactivity and inattention and social skills problems. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 54, 567-579.
İbrahim, S. H., Voigt, R. G., Katusic, S. K., Weaver, A. L., ve Barbaresi, W. J. (2009). Incidence of gastrointestinal symptoms in children: A population-based study. Pediatrics, 124(2), 680.
Kerimoğlu, E., Kılıç, B.G., Gürkan, C.K., Öztürk, M. (2008) Çocukluk ve Ergenlikte Sık Görülen Ruhsal Bozukluklar. Edt. Öztürk O, Uluşahin A. İçinde: Ruh Sağlığı ve Bozuklukları -2. Cilt, 11. Baskı, Ankara: Nobel Tıp Kitapevi; p.744.
Kılınçaslan, A., Motavalı Mukaddes, N., Sözen Küçükyazıcı, G., ve Gürvit, H. (2010). Asperger Bozukluğu olgularında yürütücü işlevler ve dikkatin değerlendirilmesi. Türk Psikiyatri Dergisi, 21, 289-299.
Korkmaz, B. (2001). Otizm: Başlıca davranış sorunları ve pratik yaklaşım. Yeni Symposium 39, 1, 26-34.
Kovess, V., Keyes, K. M., Hamilton, A., Pez, O., Bitfoi, A., Koç, C., ... ve Otten, R. (2015). Maternal smoking and offspring inattention and hyperactivity: results from a cross-national European survey. European child & adolescent psychiatry, 24(8), 919-929.
Lee, S. H., Ripke, S., Neale, B. M., Faraone, S. V., Purcell, S. M., Perlis, R. H., ... ve Absher, D. (2013). Genetic relationship between five psychiatric disorders estimated from genome-wide SNPs. Nature genetics, 45(9), 984.
Maia, C. R. M., Cortese, S., Caye, A., Deakin, T. K., Polanczyk, G. V., Polanczyk, C. A., ve Rohde, L. A. P. (2017). Long-term efficacy of methylphenidate immediate-release for the treatment of childhood ADHD: a systematic review and meta-analysis. Journal of attention disorders, 21(1), 3-13.
Mannuzza, S., ve Klein, R. G. (2000). Long-term prognosis in attention-deficit/hyperactivity disorder. Child and Adolescent Psychiatric Clinics, 9(3), 711-726..
McGovern, C. W., ve Sigman, M. (2005). Continuity and change from early childhood to adolescence in autism. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 46(4), 401-408.
Mire, S. S., Raff, N. S., Brewton, C. M., ve Goin-Kochel, R. P. (2015). Age-related trends in treatment use for children with autism spectrum disorder. Research in Autism Spectrum Disorders, 15, 29-41.
Mulligan, A., Anney, R. J., O’Regan, M., Chen, W., Butler, L., Fitzgerald, M., ... ve Nijmeijer, J. (2009). Autism symptoms in attention-deficit/hyperactivity disorder: a familial trait which correlates with conduct, oppositional defiant, language and motor disorders. Journal of autism and developmental disorders, 39(2), 197-209.
Naaijen, J., Bralten, J., Poelmans, G., Faraone, S., Asherson, P., Banaschewski, T.,...ve Miranda, A. (2017). Glutamatergic and GABAergic gene sets in attention-deficit/hyperactivity disorder: association to overlapping traits in ADHD and autism. Translational psychiatry, 7(1).
Ospina, M. B., Seida, J. K., Clark, B., Karkhaneh, M., Hartling, L., Tjosvold, L., ... ve Smith, V. (2008). Behavioural and developmental interventions for autism spectrum disorder: a clinical systematic review. PloS one, 3(11), e3755.
Özeren, G. S. (2013). Otistik spektrum bozukluğu (OSB) ve hastalığa kanıt penceresinden bakış. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4, 57-63.
Ozturk, M. O. (2015). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları. On ucuncu basim, Ankara: Nobel Tip Kitapevleri, 297-326.
Palmer, R. H., Bidwell, L. C., Heath, A. C., Brick, L. A., Madden, P. A., ve Knopik, V. S. (2016). Effects of maternal smoking during pregnancy on offspring externalizing problems: contextual effects in a sample of female twins. Behavior genetics, 46(3), 403-415.
Parisi, P., Moavero, R., Verrotti, A. ve Curatolo, P (2010) Attention deficit hyperactivity disorder in children with epilepsy. Brain Development, 32:10-16.
Pazvantoğlu, O., Güneş, S., Karabekiroğlu, K., Yeğin, Z., Sarısoy, G., Korkmaz, I. Z.,...ve Şahin, A. R. (2012). The relationship between ADHD and norepinephrine transporter gene polymorphism in a genetically loaded population. Klinik Psikofarmakol Bülteni, 22(1), 145.
Pelc, K., Kornreich, C., Foisy, M. L. Ve Dan, B. (2006). Recognition of emotional facial expressions in attention-deficit hyperactivity disorder. Pediatric neurology, 35(2), 93-97.
Pliszka, S., ve AACAP Work Group on Quality Issues. (2007). Practice parameter for the assessment and treatment of children and adolescents with attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 46(7), 894-921.
Polanczyk, G. V., Willcutt, E. G., Salum, G. A., Kieling, C., ve Rohde, L. A. (2014). ADHD prevalence estimates across three decades: an updated systematic review and meta-regression analysis. International journal of epidemiology, 43(2), 434-442.
Proal, E., Gonzalez-Olvera, J., Blancas, Ã. S., Chalita, P. J., ve Castellanos, F. X. (2013). Neurobiology of autism and attention deficit hyperactivity disorder by means of neuroimaging techniques: convergences and divergences. Revista de neurologia, 57(0 1), S163-75.
Rapport, L. J., Friedman, S. L., Tzelepis, A., & Van Voorhis, A. (2002). Experienced emotion and affect recognition in adult attention-deficit hyperactivity disorder. Neuropsychology, 16(1), 102.
Rao, P. A., ve Landa, R. J. (2014). Association between severity of behavioral phenotype and comorbid attention deficit hyperactivity disorder symptoms in children with autism spectrum disorders. Autism, 18(3), 272-280.
Reichow, B., Volkmar, F. R., ve Bloch, M. H. (2013). Systematic review and meta-analysis of pharmacological treatment of the symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder in children with pervasive developmental disorders. Journal of autism and developmental disorders, 43(10), 2435-2441.
Reiersen, A. M., Constantino, J. N., Grimmer, M., Martin, N. G., ve Todd, R. D. (2008). Evidence for shared genetic influences on self-reported ADHD and autistic symptoms in young adult Australian twins. Twin Research and Human Genetics, 11(6), 579-585.
Rice, F., ve Thapar, A. (2010). Estimating the relative contributions of maternal genetic, paternal genetic and intrauterine factors to offspring birth weight and head circumference. Early human development, 86(7), 425-432.
Sarohan, A. (2017). Acil servise ev kazası ile gelen hastalarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ilişkisinin değerlendirilmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi, Denizli.
Sarver, D. E., McCart, M. R., Sheidow, A. J., ve Letourneau, E. J. (2014). ADHD and risky sexual behavior in adolescents: Conduct problems and substance use as mediators of risk. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 55(12), 1345-1353.
Say, G. N., Karabekiroğlu, K., Babadağı, Z., ve Yüce, M. (2016). Maternal stress and perinatal features in autism and attention deficit/hyperactivity disorder. Pediatrics International, 58(4), 265-269.
Schwartz, S., ve Correll, C. U. (2014). Efficacy and safety of atomoxetine in children and adolescents with attention-deficit/hyperactivity disorder: results from a comprehensive meta-analysis and metaregression. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 53(2), 174-187.
Sciberras, E., Mulraney, M., Silva, D., ve Coghill, D. (2017). Prenatal risk factors and the etiology of ADHD””review of existing evidence. Current psychiatry reports, 19(1), 1.
Smalley, S. L., Kustanovich, V., Minassian, S. L., Stone, J. L., Ogdie, M. N., McGough, J. J., ve diğer. (2002). Genetic linkage of attention-deficit/hyperactivity disorder on chromosome 16p13, in a region implicated in autism. American Journal of Human Genetics, 71, 959-963.
Sinzig, J., Walter, D., ve Doepfner, M. (2009). Attention deficit/ hyperactivity disorder in children and adolescents with autism spectrum disorder: Symptom or syndrome? Journal of Attention Disorders, 13, 117-126. doi:10.1177/ 1087054708326261.
Solanto, M. V. (2002). Dopamine dysfunction in AD/HD: integrating clinical and basic neuroscience research. Behavioural brain research, 130(1-2), 65-71.
Sonuga”Barke, E. J., ve Halperin, J. M. (2010). Developmental phenotypes and causal pathways in attention deficit/hyperactivity disorder: potential targets for early intervention?. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 51(4), 368-389.
Shattuck, P. T., Seltzer, M. M., Greenberg, J. S., Orsmond, G. I., Bolt, D., Kring, S.,...ve Lord, C. (2007). Change in autism symptoms and maladaptive behaviors in adolescents and adults with an autism spectrum disorder. Journal of autism and developmental disorders, 37(9), 1735-1747.
Shinnar, S., Rapin, I., Arnold, S., Tuchman, R. F., Shulman, L., Ballaban-Gil, K.,... ve Volkmar, F. R. (2001). Language regression in childhood. Pediatric neurology, 24(3), 185-191.
Sürücü, Ö. (2016). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) anne baba-öğretmen elkitabı (2. Baskı). Ankara: Bilgi Yayınevi.
Şan, E., Köse, S., Özbaran, B., Bildik, T. ve Aydin, C. (2018). DEHB'li ergenlerde toplumsal biliş ve duygu düzenleme. Anatolian Journal of Psychiatry/Anadolu Psikiyatri Dergisi, 19(1).
Tatar, Z. B., Yargıç, İ., Oflaz, S. ve Büyükgök, D. (2015). Erişkin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda duygu tanımanın dikkat ve dürtüsellik belirtileri ile ilişkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 26: 172, 180.
Torres, A. R., Whitney, J., ve Gonzalez-Heydrich, J. (2008). Attention-deficit/hyperactivity disorder in pediatric patients with epilepsy: review of pharmacological treatment. Epilepsy & Behavior, 12(2), 217-233.
Tuchman, R., Cuccaro, M., ve Alessandri, M. (2010). Autism and epilepsy: historical perspective. Brain and Development, 32(9), 709-718.
Tuğlu C., Şahin Ö.Ö., 2010, Erişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu: Nörobiyoloji, Tanı Sorunları ve Klinik Özellikler. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 2(1):75116.
Vargas, D. L., Nascimbene, C., Krishnan, C., Zimmerman, A. W., ve Pardo, C. A. (2005). Neuroglial activation and neuroinflammation in the brain of patients with autism. Annals of Neurology: Official Journal of the American Neurological Association and the Child Neurology Society, 57(1), 67-81.
Williams, L. M., Hermens, D. F., Palmer, D., Kohn, M., Clarke, S., Keage, H., ... ve Gordon, E. (2008). Misinterpreting emotional expressions in attention-deficit/hyperactivity disorder: evidence for a neural marker and stimulant effects. Biological psychiatry, 63(10), 917-926.
Whipple, J. (2004). Music in intervention for children and adolescents with autism: A meta-analysis. Journal of music therapy, 41(2), 90-106.
Wilens, T. E., Faraone, S. V., Biederman, J. veGunawardene, S. (2003). Does stimulant therapy of attention-deficit/hyperactivity disorder beget later substance abuse? A meta-analytic review of the literature. Pediatrics, 111(1), 179-185.
World Health Organization (2020). General Prevalance of ADHD. 16.01.20 tarihinde https://chadd.org/about-adhd/general-prevalence/ adersinden erişildi.
Yolton, K., Cornelius, M., Ornoy, A., McGough, J., Makris, S., ve Schantz, S. (2014). Exposure to neurotoxicants and the development of attention deficit hyperactivity disorder and its related behaviors in childhood. Neurotoxicology and teratology, 44, 30-45.
Zafeiriou, D. I., Ververi, A., Dafoulis, V., Kalyva, E., ve Vargiami, E. (2013). Autism spectrum disorders: the quest for genetic syndromes. American Journal of Medical Genetics Part B: Neuropsychiatric Genetics, 162(4), 327-366.
Zhang-James, Y., Vaudel, M., Mjaavatten, O., Berven, F. S., Haavik, J., -ve Faraone, S. V. (2019). Effect of disease-associated SLC9A9 mutations on protein-protein interaction networks: implications for molecular mechanisms for ADHD and autism. Attention deficit and hyperactivity disorders, 11(1), 91-105.
Zhou, K., Dempfle, A., Arcos”Burgos, M., Bakker, S. C., Banaschewski, T., Biederman, J., ... ve Ekholm, J. (2008). Meta”analysis of genome”wide linkage scans of attention deficit hyperactivity disorder. American Journal of Medical Genetics Part B: Neuropsychiatric Genetics, 147(8), 1392-1398.
